Του Κώστα Χριστίδη*
Η προσεχής συνταγματική αναθεώρηση πρέπει πρωτίστως να συμβάλει στην αναβάθμιση της λειτουργίας του πολιτικού συστήματος, την πιο εύρυθμη και αποτελεσματική λειτουργία του κράτους, την σαφέστερη διάκριση των εξουσιών και τη διευκόλυνση της απρόσκοπτης παραγωγικής λειτουργίας της οικονομίας.
Προς τις κατευθύνσεις αυτές θα ήταν κατά τη γνώμη μου σκόπιμες οι εξής μεταβολές :
1. Προκαθορισμένη κυβερνητική / κοινοβουλευτική θητεία
Η λαϊκή εντολή πρέπει να δίνεται για μία πλήρη θητεία, για όλα τα θέματα και για όλες τις περιστάσεις, γνωστές ή αναφυόμενες για πρώτη φορά, χωρίς η αντιπολίτευση να είναι σε θέση να δημιουργεί κλίμα πολιτικής αστάθειας ούτε η κυβέρνηση να είναι σε θέση να προσφεύγει οπορτουνιστικά σε πρόωρες εκλογές, επικαλούμενη προσχηματικά ‘’εθνικούς λόγους’’. Ευτυχώς, με την αναθεώρηση του 2019 εξέλιπε η πρόωρη διάλυση της Βουλής λόγω μη συγκέντρωσης της αυξημένης πλειοψηφίας των 3/5 για την εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας.
Εάν δεν θεσπισθεί συνταγματική διάταξη περί τακτής ημερομηνίας διεξαγωγής εκλογών ανά τετραετία (ή, ενδεχομένως, ανά πενταετία) και προκηρυχθούν για οποιοδήποτε λόγο πρόωρες εκλογές, θα ήταν σκόπιμο να ορισθεί συνταγματικά ότι η κυβέρνηση που θα προκύψει από αυτές να έχει θητεία μόνο για το υπόλοιπο της περιόδου. Με τον τρόπο αυτό, τυχόν πρόωρες εκλογές δεν θα επηρεάζουν τον χρόνο διεξαγωγής των τακτικών εκλογών.
2. Εκλογικό Σύστημα
Ο αριθμός των βουλευτών να ανέρχεται σε 210 ή 240 και τα δύο τρίτα αυτών να εκλέγονται σε μονοεδρικές περιφέρειες με πλειοψηφικό σύστημα, χωρίς σταυρό προτίμησης. Το υπόλοιπο ένα τρίτο να εκλέγεται βάσει λίστας που θα καταρτίζουν τα κόμματα, κατ’ αναλογία της εκλογικής τους δύναμης. Στη Βουλή να εισέρχονται τα κόμματα που θα συγκεντρώνουν το 5% τουλάχιστον των έγκυρων ψήφων.
3. Θέσπιση δύο πλήρων θητειών κατά ανώτατο όριο για κάθε αιρετό πολιτικό αξίωμα που συνεπάγεται εκτελεστική εξουσία.
4. Ασυμβίβαστο μεταξύ υπουργικών και βουλευτικών καθηκόντων. Όταν ένας βουλευτής καθίσταται υπουργός, να αναστέλλεται η βουλευτική του ιδιότητα.
5. Ευθύνη υπουργών, βουλευτική ασυλία
Οι Υπουργοί να δικάζονται από τον φυσικό τους δικαστή, καταργουμένου του άρθρου 86, και η ασυλία των βουλευτών να περιορίζεται αποκλειστικά στα όρια της άσκησης των κοινοβουλευτικών καθηκόντων τους.
6. Σύσταση Συνταγματικού Δικαστηρίου
Με κατάλληλη προσαρμογή των διατάξεων του άρθρου 100 περί Ανώτατου Ειδικού Δικαστηρίου, το τελευταίο μπορεί να καταστεί Συνταγματικό Δικαστήριο, το οποίο θα ασκεί προληπτικό ή κατασταλτικό έλεγχο της συνταγματικότητας των νομοσχεδίων (π.χ. κατόπιν ερωτήματος του Προέδρου της Δημοκρατίας, πριν κυρώσει νόμο) ή των νόμων (κατόπιν σχετικού προδικαστικού ερωτήματος από τα διάφορα δικαστήρια χαμηλότερου ιεραρχικά βαθμού). Ένα τέτοιο σύστημα συγκεντρωτικού ελέγχου θα δημιουργούσε πολύ μεγαλύτερη ασφάλεια δικαίου.
Παράλληλα, τα υπάρχοντα σήμερα ανώτατα δικαστήρια να συγχωνευθούν σε ένα και μόνο Ανώτατο Δικαστήριο (που, κατά τα προαναφερθέντα, θα είναι και Συνταγματικό Δικαστήριο), πράγμα που θα συμβάλει στην αποφυγή συγκρούσεων δικαιοδοσίας, διασφάλιση της ενότητας της νομολογίας και επιτάχυνση της απονομής δικαιοσύνης.
7. Επιλογή της ηγεσίας της Δικαιοσύνης
Ο Πρόεδρος και ο Εισαγγελέας του Ανώτατου Δικαστηρίου να ορίζονται με απόφαση του Προέδρου της Δημοκρατίας με επιλογή από κατάλογο τριών υποψηφίων που θα καταρτίζεται από την ολομέλεια του Δικαστηρίου αυτού.
8. Ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων
Απαραίτητο και … πολύ καθυστερούμενο.
9. Αξιολόγηση δημοσίων υπαλλήλων
Οι δημόσιοι υπάλληλοι, στους οποίους περιλαμβάνονται οι υπάλληλοι της κρατικής διοίκησης, των ανεξάρτητων αρχών και των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, να αξιολογούνται κατ’ έτος για την απόδοσή τους με διαφανείς διαδικασίες και γνωστά εκ των προτέρων κριτήρια. Η μονιμότητα (για όλους ή, κατ’ ελάχιστον, για τους νεοπροσλαμβανόμενους) να καταργηθεί. Ιδιαίτερα με τις ραγδαίες εξελίξεις στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης, η διατήρηση της μονιμότητας είναι απολύτως αναχρονιστική και εμποδίζει την αναγκαία προσαρμοστικότητα, η οποία είναι ζητούμενο όχι μόνο για τον ιδιωτικό αλλά και για τον δημόσιο τομέα. Ο τελευταίος, ούτως ή άλλως, πρέπει να μειωθεί σε μέγεθος έτσι ώστε να μεταβληθούν οι συσχετισμοί προς όφελος του ιδιωτικού τομέα (συνθήκη αναγκαία, αλλά όχι ικανή, για μία πιο ταχύρρυθμη οικονομική ανάπτυξη).
10. Αντικατάσταση των περισσότερων κοινωνικών και προνοιακών δικαιωμάτων με ένα διευρυμένο ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα
Η λεπτομερειακή απαρίθμηση κοινωνικών δικαιωμάτων στο ισχύον Σύνταγμα δεν διασφαλίζει την ουσιαστική πραγμάτωσή τους. Η κοινωνική αλληλεγγύη μπορεί να εκδηλωθεί πολύ πιο αποτελεσματικά με τη συνταγματική καθιέρωση ενός διχτύου ασφαλείας για όσους έχουν εισόδημα χαμηλότερο από αυτό που απαιτείται για την αγορά ενός συνόλου αγαθών και υπηρεσιών, απαραίτητων για ένα ελάχιστο κοινωνικά αποδεκτό βιοτικό επίπεδο. Η διαφορά μεταξύ του εκάστοτε ύψους του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος και του χαμηλότερου εισοδήματος ατόμων ή οικογενειών να χρηματοδοτείται απευθείας από τον κρατικό προϋπολογισμό, χωρίς καταβολή εισφορών.
11. Επιστροφή σε ξεκάθαρο καθεστώς ατομικής ιδιοκτησίας
Μεταξύ άλλων, να απαγορευθεί η φορολογία των περιουσιών φυσικών ή νομικών προσώπων άνευ ισάξιας ανταποδοτικότητας, αποδεικνυόμενης με βάση την αξία των οφειλετών που προκύπτουν για τη φορολογούμενη περιουσία από τη δαπάνη των φόρων που αναμένεται να εισπραχθούν. Οσάκις οι δραστηριότητες των αρχών σε κεντρικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο αυξάνουν / μειώνουν την αξία της περιουσίας φυσικών ή νομικών προσώπων, οι αρχές να έχουν δικαίωμα / υποχρέωση να φορολογήσουν ή να αποζημιώσουν ισάξια τους ιδιοκτήτες των περιουσιών για τις οποίες πρόκειται.
12. Συνταγματικοί δημοσιονομικοί φραγμοί
Πρωτίστως, υποχρέωση υποβολής ισοσκελισμένων γενικών προϋπολογισμών του κράτους και περιορισμός του φόρου εισοδήματος σε ένα ποσοστό επί του βεβαιωμένου εισοδήματος κάθε φορολογούμενου (π.χ. 35% κατά ανώτατο όριο).
Πέραν των ανωτέρω, σκόπιμη είναι και η αλλαγή της ίδιας της διαδικασίας αναθεώρησης του Συντάγματος, η οποία πρέπει να απλουστευθεί, ώστε να μπορεί ο Καταστατικός Χάρτης της Πολιτείας μας να προσαρμόζεται ευκολότερα στις μεταβαλλόμενες συνθήκες και ανάγκες. Προς την κατεύθυνση αυτή, η αναθεώρηση να αποφασίζεται από μία βουλή, μετά από πρόταση πενήντα τουλάχιστον βουλευτών και με πλειοψηφία των τριών πέμπτων του όλου αριθμού των μελών της.
Οι παραπάνω μεταβολές θα συνέβαλαν, κατά τη γνώμη μου, σε πιο αποτελεσματική διακυβέρνηση της χώρας, περιορισμό του πελατειακού κράτους και ταχύτερη οικονομική ανάπτυξη. Ας μη ξεχνάμε ότι το θεσμικό περιβάλλον αποτελεί καθοριστικό, αν όχι τον κυριότερο, παράγοντα της αναπτυξιακής δυναμικής μιας οικονομίας και, γενικότερα, της εύρυθμης λειτουργίας μιας κοινωνίας. Η ευκαιρία της επόμενης συνταγματικής αναθεώρησης δεν πρέπει να περιορισθεί σε ελάχιστες διατάξεις και, ουσιαστικά, να πάει χαμένη. Υπενθυμίζω ότι, από το 2016, υπάρχει ολοκληρωμένη πρόταση έξι εκλεκτών ειδικών επιστημόνων και ενεργών πολιτών (των Νίκου Αλιβιζάτου, Παναγή Βουρλούμη, Γιώργου Γεραπετρίτη, Γιάννη Κτιστάκι, Στέφανου Μάνου και Φίλιππου Σπυρόπουλου) με τίτλο : ‘’ Ένα Καινοτόμο Σύνταγμα για την Ελλάδα ‘’ (εκδ. ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ), η οποία, ατυχώς, δεν έτυχε μέχρι στιγμής της προσοχής που της αξίζει. Πιστεύω ότι στο παρόν χρονικό σημείο μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο βοήθημα στον σχεδιασμό μιας πραγματικά λειτουργικής και ολοκληρωμένης συνταγματικής αναθεώρησης.
*Νομικός – Οικονομολόγος
