Του Αντώνη Βενέτη
Στη λίαν ενδιαφέρουσα στήλη του ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ, ο κ. Ηλίας Μαγκλίνης αναφέρθηκε, σχετικά πρόσφατα, στην έννοια του χρόνου.
Έτσι, στο φύλλο της «Κ» της 11.9.2024, ο τίτλος της στήλης ήταν «Ο χρόνος; Ένα ζυμάρι». Επειδή περαιτέρω δεν αναφέρθηκε στην Ηρακλειτική αντίληψη του χρόνου, θα ήθελα, πολύ συνοπτικά, να σημειώσω τα εξής.
Ο προσωκρατικός φιλόσοφος, ο Εφέσιος Ηράκλειτος (544 – 484 π.Χ. περίπου), κατά τον Θεόφιλο Βέικο «επιβλήθηκε στην Ιστορία της φιλοσοφίας σαν ένα γιγάντιο πνεύμα και αιώνες τώρα και σήμερα καταπλήσσει με το μέγεθος και τη δύναμη της σκέψης».
Σ’ ένα από τα σωζόμενα σπαράγματα του βιβλίου του – Περί Φύσεως – το υπ’ αριθ. 52 απόσπασμα, γράφει:
«Αἰὼν παῖς ἐστι παίζων, πεσσεύων· παιδὸς ἡ βασιληίη» (ο χρόνος είναι ένα παιδί που παίζει ρίχνοτας ζάρια, ενός παιδιού βασιλεία).
Σχολιάζει ο Κώστας Αξελός, από τους πιο βαθυστόχαστους μελετητές του Ηράκελιτου.
«Η ολότητα του είναι βρίσκεται σε κίνηση κι αυτή η κίνηση είναι ο χρόνος. … Ο Χρόνος όμως είναι το παιχνίδι ενός παιδιού που συνεχώς χτίζει και ξεχτίζει … Ο χρόνος είναι ειρωνικός επειδή ξεπερνάει τ’ ανθρώπινα πλάσματα και τα σχέδιά τους. Και θλίβονται οι άνθρωποι γιατί δεν είναι παρά μονάχα μια στιγμή του χρόνου..» Και θα προσέθετα, κάπως απλουστευτικά· κι εμείς δεν είμαστε παρά τα ζάρια του χρόνου…
Για το πλήθος, ο αριστοκρατικός και οχλολοίδορος Ηράκλειτος ήταν δυσνόητος και απεκλήθη Σκοτεινός.
Ο Σωκράτης, μάλιστα, αφού διάβασε το βιβλίο του Ηράκλειτου, έλεγε παραστατικά ότι για να το κατανοήσει καποιος αυτό «… δείται Δηλίου κολυμβητού δια το μη αποπνιγείναι εν αυτώ» (πρέπει να είσαι άριστος, δεινός κολυμβητής – Δήλιος κολυμβητής – για να μη πνιγείς σ’ αυτό).
